Odun Dışı Orman ürünleri Nelerdir

ODUN DIŞI ORMAN ÜRÜNLERİ


Orman Tali ürünleri, reçine ve sığla yağı başta olmak üzere yaprak, çiçek, meyve, kozalak, tohum, kabuk ve binlerce odunsu ve tosu bitkilerden elde edilen doun dışı ürünlerdir. Avrupa da yayılış gösteren yaklaşık 11.000 bitki türüne karşılık ülkemizde 9.000 bitki türü mevcut olup bu 9.000 bitki türünün 3.000 adeti endemiktir. Şuan itibarıyla 100 çeşidin üzerindeki bitkiler ilaç, gıda, boya, kozmetik ver deri sanayiinde gibi sektörlerde kullanılmaktadır.
A.Balzami Yağlar : Reçine , Kitre , Sığla yağı vs.
B.Yapraklar : Defne, Laden, Kekik, Adaçayı, Taflan vs.
C.Meyveler : Kestane, Ceviz, Harput vs.

D.Tohumlar : Fıstık Çamı, Defne vb.
E.Soğanlar : Kardelen, Gölsoğanı vb.
F.Yumrular : Sıklamen, Manisa Lalesi vb.
G.Çiçekler : Ihlamur, Kapari vb.
H.Kökler : Erica, Çam kökü

Bazı önemli Tali ürünlerimiz ve özellikleri

1-PALAMUT MEŞESİ (Quercus ithaburensis Decne Subsp.macrolepis (kotschy) Hedge-Yalt) Türkiye’da yayılış gösteren Fagaceae familyasının bir cinsi olan meşelerin yaklaşık 30 türünün meyveleri bir ayrım yapılmaksızın palamut olarak adlandırılmaktadır. Bununla beraber ekonomik önemi olan palamutları n elde edildiği türler Q cerris L. (Türk meşesi), Quercusithaburensis Decne Subsp. macrolepis (kotschy) Hedge-Yalt (Palamut meşesi) ve robur (Saplı meşe) dır. Ülkemizde Ege Bölgesi, Marmara ve Trakya ile İç Anadolu Bölgesinde yayılış göstermektedir. Deri sanayinde toz veya hülasa haline getirilen palamut kadeh ve tırnakları derilerin tabaklanmasında; tekstil sanayinde ipekli kumaşların siyaha boyanması nda yararlanılmaktadır. Tıbbi alanda ise özellikle çocuk ishallerini kesici özelliği olması nedeniyle şurupların imalinde kullanılmaktadır.
2-CENSİYAN (Gentiana lutea L.) Halk arasında Censiyan yada Küşad olarak bilinen ve Gentialar içinde ülkemizde en yaygın bulunan bir tür olduğu halde uzun yıllardır yapılan hatalı ve aşırı toplama sebebiyle nesli tükenmeye yüz tutmuştur. Ülkemizde Bursa (Uludağ), Eskişehir’in kuzey kesimlerinde, İzmir ve Sinop’ta tabii olarak yetişmektedir. Toplama 4-5 yıllık bitkinin sonbahar aylrında köklerin topraktan çıkarılması şeklinde yapılır. İyi bir iaç hammaddesi olan censiyan kökleri hazımsızlığa karşı ve iştah açması sebebiyle iştah şuruplaının imalinde, kandaki kımızı ve beyaz küreciklerin mikarını arttırdığından dolayı kan hastalıklarının ilaçlarının terkibine girdiğinden kan yapıcı şurupların imalinde kullanılmaktadır.
3-ÇAM FISTIĞI (Pinus pinea L.) Pineaceae familyasının en geniş coğrafi yayılışınıülkemizde yapan iki iğne yapraklı türünden biri olan fıstık çamları düzgün gövde yapılı, geniş şemsiye gibi tepeli ve kalın kabuklu ağaçlardır. Çam fıstıklarının 13- 15 yaşa ulaşmasından sonra kozalaklar oluşmaya aşlar, ancak 20-25 yaşındaki ağaçlardan kozalak üretimi yapılabilir.Akdeniz sahillerinde tabii yayılış gösteren fıstık çamları ülkemizin özellikle Batı Anadolu sahillerinde bulunmaktadır. Çam fıstığı olarak bilinen tohumlarının yanısıra sanayide preslenerek açık sarı renkte kokusuz ve lezzetli bir yağ elde edilmesinde de kullanılır Bu yağ yemek yağı olarak kullanıldığı gibi sabun ve vernik imalatında da kullanılmaktadır. Pres artığı olarak çıkan posadan ise şekercilikte badem ezmesi imalatında ve kozmetiklerin yapımında faydalanılmaktadır.
4-MAHLEP (Cerasus Mahalep) Halk arasında İdris olarak bilinen Rosaceae familyasının bir türü olan mahlep 8-10m. Ender olarak 12m. ye kadar boylanabilen küçük ağaç veya ağaçcık görünümündedir. Ülkemizde Ankara, Diyarbakır, Muğla, Kütahya, İstanbul, Kars, Gümüşhane civarkarında tabii yayılış gösterirler. Mahlep tohumlarından elde edilen yağ, önemli kimyasal özellikleri sebebiyle özellikle boya ve ilaç sanayiinde geniş kullanım alanı bulmaktadır. Bu yağ boya sanayiinde suya dayanıklı olması sebebiyle gemi boyalarının imalinde ve kozmetik sanayiinde ise bazı kozmetiklerin ince toz haline getirilerek renklendirilmesinde geniş kullanım alanı bulmaktadı r. Ayrıca dinlendirici ve ferahlatıcı özelliğinden dolayı da ilaç sanayiinde bazı toniklerin, tabletlerin ve antibiyotiklerin üretiminde kullanı lmaktadır.
5-SUMAK (Rhus L.) Anarcardia ceae familyasının bir cinsi olan sumakların yer yüzünde 150 kadar türü bulunmaktadır. Bu türlerden sadece iki tanesi R.coriariae L. (derici sumağı) ve Cotinus coggyria Scop. (boyacı sumağı) ülkemizde yetişip ekonomik değeri olan türlerdir.Bu iki tür özellikle Adana, Antalya, Aydın, Muğla, İzmir, Bingöl, Diyarbakır, Çanakkale, Gümüşhane, Ankara, Kütahya, Trabzon bölgelerinde tabii olarak yetişir. Boyacı sumağı sanayide kumaş ve derilerin sarı renge boyanmasında değerlendirilmektedir. Yapraklarının antiseptik, ishal ve kan kesici özellikleri ile ateş düşürücü özelliklerinden yararlanılarak enfüzyonu ilaç sanayiinde kullanılmaktadır. Kaba toz haline getirilen meyveler gıda sanayiinde baharat olarak değerlendirilmektedir.
6-MENENGİÇ (Pistacia terebinthus L.) Ormanlık alanda maki formasyonunda yer alan bitkilerdir. Mahalli olarak çöğre, çitlembik, sakız ağacı, yabani fıstık gibi isimlerle de anılmaktadı r. Ülkemizde Ege Bölgesinde İzmir’den başlayarak Akdeniz’de Antalya’ya kadar uzanan bir hat üzerinde; Kuzey Anadolu’da Kızılırmak ve Yeşilırmak vadilerinde; ayrıca Güneydoğu Anadolu’da alçak rakımlarda yetişmektedir. Aağaç şeklinde olanların gövdelerinden yara açılmak suretiyle terebentin chi otica (sakız) elde edilir.Güzel kokulu olan bu terebentin balgam söktürücü olarak kullanıldığı gibi birçok yakı nın terkibinde kullanılır. Yapraklarda böcek tarafından meydana getirilen mazılar ise kıymetli ipek kumaşların boyanmasında, şaraba renk vermesinde ve tütsü maddesi olarak kullanılmaktadır.
7-SAKIZ (Pistacia lentiscus L.var.latifolius Coss.) Sakız ağaçları en fazla 3-5 m.’ye kadar boylanabilen, kışın yapraklarını dökmeyen sık dallı ağaçcıklardır. Ağaca sakız denmesinin sebebi dal ve gövdelerinin çizilerek sakız elde edilmesindendir.Ülkemizde Güneydoğu’dan başlayarak Güney Anadolu ve Batı Ege Bölgesinde yayılış gösterir. Sanayide çeşitli ürünlere renk verici, yapıştırıcı, cila verici olarak; tütünlere koku verilmesinde kullanılmaktadır. Diş tozu ve diş dolgu malzemelerinin yapımında aranılan bir malzemedir. Eczacı lık ve parfümeri sanayiinde de kullanılmaktadır. Meyan kökü Fabaceae familyasından Glycyrrhiza glabra L. Türünün toprak altı kuru kök ve rizomlarıdır.Bu rizom ve kökler hafif tatlımsı lezzette olup orta çağdan bu yana bilinen bir bitkidir. Ülkemizde beş türü yetişmekte ancak bunlardan sadece bir tanesinin tıbbi değeri bulunmamktadı r.Ülkemizdeki yayılışı için genel bir ifade ile Trakya ve Marmara Bölgesi ile Karadeniz sahil şeridi hariç Anadolu’nun hemen her yerinde alüvyonal vadi tabanlarında, orman açıklıklarında, maki ve step alanlarında bulunur denilebilir.Ancak Karadeniz bölgesinin iç kesimleri, Orta ve Doğu Anadolu’da münferit yayılış göstermektedir.Özellikle nehir ve dere kenarlarındaki kumluklarda yetişir. Meyan kökleri kola imalatında katkı maddesi olarak, bira üretiminde ise biralara köpük verilmesinde kullanılır. İlaç sanayinde, sigara üretiminde, şekerleme sanayinde ve izolasyon maddesi olarak kullanım alanları da mevcuttur.
8-LAVANTA (Lavandula L.) Çok yıllık ve yaklaşık 1 m. ye kadar boylanabilen bir bitkidir. Lamiaceae familyasının bir cinsi olan lavantaların dünya üzerinde yaklaşık 26 türü bulunmaktadır.Dünya üzerinde yaygın olarak bulunan lavantanın L.angustifolia ve L.stoechas L. türleri, ülkemizde tabii olarak Akdeniz ve Ege bölgesi ile İstanbul civarında yayılış göstermektedir. Tıbbi amaçla taze çiçekli dal uçları, parfümeri ve kozmetik sanayii için ise kısmen kurutulmuş çiçek ve yaprakları kullanılmaktadır.İlaç sanayiinde bazı preparatlara koku vermede, merkezi sinir sistemini düzenleyici ilaçların bileşiminde yer almaktadır.Parfümeri ve kozmetik sanayiinde ise cilt temizleyici losyon, koku verici, banyo sabunu ve köpüklerin yapımında kullanılmaktadır.
9-SAHLEP (Tuber sahlep) Orchis, Ophyris, Serapias, Platanthera, Dactylorhiza vs. cinslerine ait türlerin yumrularına verilen genel addır. Türkiye’de yetistigi yerler: Çogunlukla Batı, Güneybatı, Güney ve Kuzey Anadolu olmakla beraber Anadolu’nun birçok yerinde yetisir. Bilesiminde nişasta, şekerler, musı laj ve azotlu maddeler vardır. Bilhassa çocuklarda ishal kesici, kuvvet verici ve gıdaolarak kullanılır. Barsak nezlesinde soguk alginliklarinda ve öksürüge karsi halk arasında çok kullanılmaktadır. Afrodizyak (Cinsel gücü artirici) etkisi vardır.
10-GEVEN (Astragalus L.) Fabaceae familyasının bir cinsi olan Astragaluslar bir veya çok yıllık, genellikle odunsu yapıdaki bitkilerdir. Kitre zamkı veren Astragalus türleri yaklaşık oniki adet olup bu türler Türkiye, İran, Kafkasya ve Afganistan’ı n dağlık bölgelerinde yetişmektedir. Ülkemizde kitre zamkı veren Astragalus türleri genellikle Doğu ve İç Anadolu steplerinin 1300- 3500 m. Rakımları arasında bulunmaktadır.Kitre eczacılık ta sadece suspansiyon , tablet, pastil vs. Nin imalinde kullanılmaktadır. Ayrıca kağıt endüstrisinde yapıştırıcı olarak yararlanıldığı gibi tekstil endüstrisinde de aprelemede ve kumaşa parlaklık verilmesinde yararlanılmaktadır.
11-HATMİ (Althaea officinalis L.) Malvaceae familyasının bir türü olan hatmi çok yıllık otsu bir birkidir. Ülkemizde tabii olrak İstanbul, Samsun, Diyarbakır, Hakkari, Muş, Van, Erzincan, Muğla dolaylarında yetişmekte olup; Tıbbi amaçla kullanılan kıllı hatmi, Güney Anadolu bölgesinde yayılım göstermektedir. Yaprak, çiçek ve gövdesi hemen hemen aynı etkiye sahip olan bu bitki özellikle infüzyon halde çeşitli göğüs yumuşatıcılarının ve öksürük şurupları nın bileşiminde yer almaktadır.
12-IHLAMUR (Tilia L.) Dünya üzerinde kuzey yarı kürenin ılıman ve subtropik bölgelerinde yayılan 30 kadar türü olup, bunların en önemlilerinden olan ve ülkemizde de tabii olarak yetişen 3 tür T.rubra DC., T. Platyphyllos Scop. Ve T. Argentea Desf. ex DC. dır. Ülkemizde özellikle Kuzeydoğu ve Kuzey Anadolu bölgelerinde yetiştiği gibi Batı Anadolu’da Kuşadası, Marmara Bölgesinde Kaz Dağları, Güney Anadolu’da Antalya dolayları nda yayılış göstermektedir. Kabukları (ip, hasır vb. imalinde), odunu (kurşun kalem, tersimat tahtası, odun kömürü imalinde), çiçekleri (tıbbi amaçlı ve kozmetikte) bitkinin kullanılan bölümleridir. Ayrıca ıhlamur kabuğunda bulunan maddelerin yapıştırıcı özelliği olup safra kesesi ve karaciğer hastalıklarına karşı hazırlanan preparatların terkibine girer.
13-KARDELEN (Galanthus L.) Galantusların yaklaşık 10 türü mevcut olup bu türlerden Adi Kardelen olarak bilinen G.nivalis L.Kuzey Anadolu, Trakya ve İstanbul civarında; İzmir Kardeleni olarak bilinen G.elwesii Hooker ise Ege Bölgesinde yayılış göstermekte olup Ankara, Tokat ve Antalya’da bu türlerin bulunduğu yerlerdir. Bitkinin yumruları kusturucu, çıbanları olgunlaştırıcı, kabızlığı gidericidir.Ancak dahilen kullanılması sakıncalı dır. Haricen ise taze yumrular ezilerek lapa halinde, mide ve kadın hastalıkları na karşı kullanılır.