Pest ve Vektör Ekolojisi

İnsan hayatına doğrudan yada dolaylı olarak etkilemektedirler.Günümüzde pest-vektör ekolojisi haşere ilaçlama sektörünü ifade etmektedir.Firma açmak için ise Sağlık Bakanlığı 'nın verdiği sertifikayı almak gerekmektedir.İlaçlamalarda hangi etken maddenin hangi canlıya karşı nekadar kullanılması gerektiği ve nasıl zarar verdiği WHO nun dökümanı da verilmiştir.Bu etkiler LD50 değerleri ile ifade edilir ve belli bir
popülasyonun üzerinde yapılan deneyler sonucunda belirlenmiştir.Ekosistemdeki popülasyonlar için %100 doğru sonuç vermesini bekleyemeyiz.Çünkü doğal ortamdaki calılar daha dayanıksız yada dayanıklı olabilirler.LD50 değeri bir popülasyonun sayısını yarıya düşürecek değeri ifade eder.Birimi ise gram/kilogram yada miligram/kilogram dır.

Vektöre örnek olarak keneyi verebiliriz.Kene bir virüs taşıyıcıdır.Bu nedenle zararlıdır.Havanın ısınması ile önce yağışlar artar ve dolayısı nem oranı yükselir.Böylece vektörler(taşıyıcılar) ve zararı artar.

Peste örnek olarak ise sivrisineği verebiliriz.Sivri sinek ısırdığı zaman kaşıntı olmasına sebep olur.Buda dolaylı bir etkidir.Aynı şekilde tahta kurusu ısırdığı zamanda ileri derece bir kaşıntı oluşturur ve dolaylı bir etkidir.

Pest-Vektör mücadelesinde biz bu canlıları düşman olarak görmüyoruz.Bizim için önemli olan ekolojik temelli mücadele yapmaktır. Tarım ilaçları genellikle bitkisel kökenlidir ama bunların LD50 değerleri çok yüksektir.

LD50=0,5 mg/kg (çok toksik)

LD50=1 gr/kg (toksitesi daha düşük, bitkisel kökenlidir.Doğa için daha sağlıklı olmasına rağmen tercih edilmez.Doğada bozunabilen ilaçlar sağlıklıdır.)

Ziraatçiler tarım alanlarında pest-vektör mücadelesi yaparken bizler yerleşkelerde (tatil köyleri,kasaba,şehie vb.) mücadele yaparız.

Pest & Vektör Mücadelesinde Bilmemiz Gerekenler

1)Pest ve Vektörlerin yaşam döngüleri

2)Zarar şekilleri

3)Mücadele şekli

a)Mekanik

b )Biyolojik

c)Kimyasal (WHO 'nun prensiplerine göre)

4)Kullanılacak etken maddeler ile ilgili prensipler

not:Firma açabilmek için Sağlık Bakanlığı' ından sertifika alınmalı.

Pest ve Vektörlere örnek olarak bilememiz gereken canlılar;

Hamam böceği;Periplenata americana

Periplenata australasiae

Blatella orientalis(küçük siyahtır)

Blatella germenica (sarı küçüktür)

Sivri sinek; Anapheles macolipennis (sıtma)

Tatarcık; Phleboyomus popatasi (şark çıbanı)

Tahtakurusu

Akrep- Örümcek

Kemirgenler; Rattus rattus (çatı sıçanı)

Rattus nurueglis (lağım sıçanı)

Mus elamesticus (ev faresi)

Microtus sp.

Ekobiyolojik mücadele için türlerin dirençlerini, kullanılacak etken maddeleri, türlerin ekobiyolojik özellikleri(yaşam döngüleri, nezaman üredikleri,üremeleri için gerekli koşulların neler olduğu _sıcaklık,nem_ ,yavru yada yumurta sayısı,yılda kaç kere yavruladığı_yumurtladığı,beslenme şekilleri) örn; sivrisinekler sulak alanlara yumurtalarını bırakırlar, kemirgenler 20-25gün hamileleik dönemi geçirirler.

Pest&Vektör Mücadelesinin Tarihçesi

Pest- Vektör mücadelesi insanlık tarihi eskidir.M.Ö.12.yy 'a kadar uzanır.Çin' de arsenik(arsenik sülfit) ,florlu ve kükürtlü bileşiklerin pestisit olarak kullanıldığı bilinmektedir. Bitkisel kökenli bazı maddeler ise; nikotin, pretrum ,anobazin, rotein ve kuasia gibi maddelerdir.Günümüzde halen bitkisel kökenli maddeler insektisit ve pestisit olarak kullanılmaktadır.

Pestisitlerin kullanılan canlı grubuna göre isimlendirilmesi ise grubun isminin sonunu -ist eki getirilerek oluşturulur;Rodentisit,Acartisit,Fungusit,Herbisit vb.

Repentent:hayvanları ortamdan uzaklaştırır.Kaçırıcıdır, öldürmez.

Atraktant:Tuzağa düşürmek için hayvanı çeker.

Pestisit: Pest-Vektör mücadelesinde kullanılan maddelerin genel ismidir.

Organik klorlu bir madde olan DDT(diklordifeniltrikloretan) bulununca devrim yaşanmıştır.DDT çok kuvvetlidir fakat doğada birikmektedir.Besin zincirinde birikiyor ve insan da yağ dokusunda birikmesi sonucunda kansere neden çok kuvvetli bir kansorejen maddedir.Günümüzde klorlu (BHC) pestisitler genelde yasaktır.Florlu maddeler kullanılmaktadır çünkü doğada çabuk parçalanıyor.

Pestisitler formül şekline göre toz, sulandırılmış toz, earosol, yağda çözünen veya sıvı olabilir.Sıvı ve sulandırılmış olanlar ULV ile havaya püskürtülerek verilir.Havada su buharı gibi bulunur ve uçan haşereler haşereler temas edince ölürler(solunumu durdurur)Aerosoller gaz şeklinde verilir.

Pestisitlerin etki şekilleri;

yenilmesi(mide)

temas ile(vücut yüzeyinden absorbsiyon)

Solunum yolu ile
örn:Genel olarak insektisitler yenme ve solunum yolu ile etki ederler.

Zehirin etki dozu letal doz(LD) olarak adlandırılır.LD 50:48 & 96 popülasyon 1/2 (48 veya 96 saatte popülasyonun yarısını öldüren dozdur.mg/kg veya gr/kg şeklinde ifade edilir.)

Zehirlilik derecelerini WHO sınıflandırmıştır.1A:çok zehirli, 1B:zahirli, II: orta derecede zehirli, III:az zehirli

örn: Ağız yolu

katı (LD50 değerleri)

1A: 5 veya az mg/kg

2A: 5-50 mg/kg

II: 50-500 mg/kg

III: 500 üstü mg/kg

Bu değerler belirli bir türe etkiyen belli bir etken madde için verilmiştir.örn: Rattus tattus için diklovos etken maddesi için verilmiştir bu değerler.Etken maddeniz dozu hayvana spesifiktir.Bu dozla canlıdan canlıya değişiklik gösterir.Doğadaki hayvanlar da lab.daki hayvanlardan daha hassas yada daha dayanıklı olabilirler.Kullanılan ileçlerin etken maddesi de birden fazla olabilir.Eğer bu etken maddelerden yeni bir ilaç üretmişsek Sağlık ve Tarım Bakanlığı'ndan ruhsat almamız gerekmektedir.