Koruma Biyolojisi ve Ekosistem Yönetimi

Koruma Biyolojisi ve Ekosistem Yönetimi
(Conservation Biology and Ecosytem Manegement)

Koruma biyolojisi ve ekosistem yönetimi ekoloji ve biyoçeşitlilik esaslarına dayanır ve biyoçeşitliliği korumak için yapılır.Biyoçeşitliliğe ülkemizden örnek olarak; Ankara Gölbaşı' ndaki sevgi çiçeğini ve kum şambağı bitki türlerini verebiliriz.Ekolojik önemi olan hayvan türlerine örnek olarak da; Akdeniz foku ( Monachus monachus) , Caretta caretta (iri başlı deniz kaplumbağası) , su samuru ,vaşak , ayı , geyik ve keçileri söyleyebiliriz.

Büyük hayvanlar genelde indikatör (göstergen) türlerdir ve öncelikle dikkate alınırlar.Anahtar türler (kurucu tür) ekosistem yönetiminde etkilidir.Ekosistemdeki tüm türlerin korunması imkansız olduğu için indikatör türler korunur ve ekosistem korunmuş olur.örneğin Caretta caretta ve su samurunu koruyunca sahil ekosistemini korumuş oluyoruz


Ekosistemlerin bozulmasının nedenleri;

1)Antropojenik etkinin artması (ses, ışık, kirlilik)

2)Canlıların yaşam alanlarında daralmanın meydana gelmesi.

3)Canlıların yaşam alanlarında fragmentasyonların (kesintilerin) oluşması.

Antropojenik etkiye örnek olarak; ekosistemdeki kirlenmeden dolayı su samurunun sağlığı bozulur, üreme başarısı düşer, besin bulamaz ve bu türün yok olmasına neden olabilir.Su samurunun neslinin tehlike altına girmemesi ve ekosisteminin bozulmaması için bu olumsuz antropojenik etkinin ortadan kaldırılması gerekir.

Koruma biyolojisi ve ekosistem yönetiminin amacı insan için sürdürülebilir yaşam sağlamaktır.Eğer hayvanlar yaşayamazsa insanda kısa zamanda aynı sorunlardan etkilenecektir.Dolayısıyla Caretta caretta' yı koruyunca sahil ekosistemini böylece sürdürülebilir insan yaşamını korumuş oluyoruz.

Dünya' daki biyoçeşitlilik _kara parçası_ tüm insanlığındır.'' Neden korumalıyız? '' konusunda insanları bilinçlendirmeliyiz ve optimum kullanım süresini sağlayacak şekilde kullanmalıyız.Bunuda ekosistem yönetimi ile gerçekleştirebiliriz.

Ekosistem yönetimi ile örneğin su samuruda yaşayacak insanda.Yaban hayatı ile insan yaşam alanı kesişebilir ama çakışamaz.Çakıştığı zaman zaten evcilleşmiş olur.

Yabani hayatı olumsuz etkileyecek 3 ana faktör vardır;

1) Ses
2) Işık
3) Koku

Bu faktörler hayvanlarda stres yaratır.Streste hayvanların üreme başarısını düşürür yada yaşam alanlarını terk etmelerine sebep olur. örneğin; fok mağaralarına insan girince foklar yaşam alanlarını terk ediyorlar.Milli parklar gibi koruma alanlarında ses, ışık ve koku faktörlerinden hayvanların korunması amaçlanır.Yoksa indikatör türler strese girer.örn:bir ekosistemde domuz sayısı çok ise domuzu baskılayan (yırtıcı) türlerin yok olduğunun göstergesidir.

Yaban hayatına zarar vermememiz gerekmektedir.Bu nedenle ormanlara girmemeliyiz.Su kaynaklarımız tükendikçe yaban hayatındaki su kaynaklarını kullanıyoruz ve yaban hayvanlarının su kaynaklarını kullanmasını engellemiş oluyoruz.Bu alanların kullanımını mevsim ve gün içindeki saatlerle sınırlandırmak gibi planlamalar yapmalıyız.

Planlama yapabilmek için ise;

1)Biyoçeşitliliği

2)Temel ekoloji ve ekobiyolojik özellikleri bilmeliyiz.

Ekosistem yönetimi sonunda gerekirse avcılık planlaması da yapmalıyız.

örn;Bir geyik popülasyonunda 100 birey var. r= popülasyon büyümesi hesaplanır( r= deltaN / N0 .delta t) ve r=% 10 bulunur.Yani popülasyon yılda %10 artacak ve 110 birey olacaktır.Bunlar içinden 5 yaşlı,erkek geyiğin avlanmasına izin verilerek avcılık planlaması yapılabilir.

Avcılık; bedel ödenerek yapılmalıdır ve eğitimli insan grubuna avcılık izni verilmelidir.Bizim toplumumuzda bedel ödeme yoktur ve yapılan iş avcılık değildir.Avcılık müsade edilen yer ve kriterlerde yapılır.örn1: gölde 3 ördek avlanmasına izin veriliyorsa avcılar daha fazlasını vurmazlar.örn2: Dağ keçisinin yaşlıları iri boynuzludur,avcılar bu yaşlı bireyi avlamaya çalışırlar. Günümüzde bir şirket işi halina gelmiş ve Çevre ve Orman Bakanlığı' ndan izin alınarak yapılır.Avcılık karşı çıkılamaz bir realitedir ve bizim bunun kontrolüne yardımcı olmamız gereklidir.Avcılığın bedeli ile kazanılan para ise ekosistem yönetiminde kullanılır. Ekobiyolojik özelliklerin bilinerek arazinin kullanımına Ekosistem Yönetimi denir.


Hayvanın Ekobiyolojik Özelllikleri;

1)Yaşam alanının özellikleri

2)Beslenme şekli

3)Davranış özellikleri(tek başına mı yaşıyor, sosyal bir yaşamı mı var, alanını koruyor mu vs.)

4)Üreme biyolojisi özellikleri

5)Yavru bakımı

Koruma biyolojisi ve ekosistem yönetimi için tür seviyesinde ekobiyolojik özellikleri bilmeliyiz.Tüm türler için bunu bilemeyeceğimiz için indikatör türler için bilmeliyiz.İndikatör türler ile popülasyonu yönetebiliriz.Bu indikatör türlerin çoğu koruma altındadır.Koruma altına alınacak türler ise Ramsar Sözleşmesi,Bern Sözleşmesi listeleri ve IUCN tehdit kategorilerine (CR, EN, VU, LR) göre belirlenir.

Ekosistemde;

1)Keystone türler belirlenir

2)İndikatör türler seçilir; indikatör türler keystone türler ile ilişkili olabilir.

Besin pramidinde en altta vejetasyon(güneş ışığı-toprak), yukarıya doğru herbivorlar ve karnivorlar ilerler.Her bir basamağı yukarıya çıktıkça enerji seviyesinde %10 luk bir azalma sözkonusudur.Tür kompozisyonu ise tüm bu basamakları içerir.Tür kompozisyonu her ekosistemde farklıdır ve keystone türler tarafından kontrol edilirler.

Koruma biyojilosinde keystone türler biliniyorsa bunlar ,bilinmiyorsa indikatör türler üzerinden çalışılır.Ülkemizde büyük hayvanlar indikatör türlerdir(memeliler, yırtıcı kuşlar...)Bölgeden gölgeye indikatör türler değişir.

örn:

Dalyan-Fethiye 'de Caretta caretta indikatör türdür ve ekobiyolojik özellikleri bilinerek bu türün izlenmesi ve yaşam alanının korunması gerçekleştirilmelidir

Hayvanın izlenmesi ve yaşam alanının korunması; alanın kullanımının planlanması ile ilişkilidir. Hayvanların yaşam alanını diğer hayvanlar ve insanlar da kullanıyor.örn:Caretta caretta için kumsalın kullanımının planlanması gerekmektedir.

Yabani hayvanların yaşam alanı ile insanların yaşam alanı kesişebilir ama çakışamaz.Yabani yaşamı ses,ışık ve koku faktörleri olumsuz etkiler.Hayvanlarda stres oluşturarak populasyon yoğunluğunu azaltır,üremelerini baskılar veya alanı terk etmelerine sebep olur.Ekosistem yönetimi ve koruma biyolojisi insan ve hayvanların yaşam alanlarında ki kesişim bölgelerinde tampon bölge oluşturur.Ekosistemlere zararlı etkilerin ortaya çıkışı zaman alır.Eğer bu etkiler aniden ortaya çıkıyorsa zaten ekosistem tahrip tahrip olmuştur.Bizim için önemli olan uzun zamanda ortaya çıkan etkilerdir.örn: Plajda geçen sene 100 tane kaplumbağa varken bu sene 50 tane kaplumbağaya var.Bu sayıda ki düşüşü izlememiz gerekmektedir ve bu sayıyı normale döndürmek için alan planlaması yapmalıyız. Unutmamalıyız ki sürdürülebilir insan yaşamı için bu korumayı yapıyoruz.Caretta caretta yı tehdit eden tehlike insanı da etkiler.


Türkiye' deki indikatör türler;

Caretta caretta ;Dalyan kumsalında bir sürüngendir.

Vulpes vulpes (kızıl tilki);Yaygın yayılış alanına sahip bir memelidir.

Lynx lynx (vaşak);Ormanlık alanlarda yayılış gösterir.

Ursus arctos (ayı);Karadeniz deki ormanlık alanlarda yayılış gösterir.

Lutra lutra (su samuru);Bazı büyük akarsularda görülmektedir.

Monachus monachus (akdeniz foku);Akdeniz bölgesinde görülür.

Cervus eluphos (kızıl geyik);Kuzey Anadolu ormanlarında görülür.

Cervus duma (ala geyik);Akdeniz bölgesinde yayılış gösterirdi fakat şuan soyu tükenmiş durumda.

Castor fiber (kunduz);Türkiye de soyu tükenmiş bir kemirgen türü.

Gazella suhguttuvosa (ceylan);Urfa da yayılış gösterir.

Capra aegagrus (dağ keçisi); Akdeniz bölgesi Anadolu çaprazında yayılış gösterir.

Rupicapra rupicapra (çengel boynuzlu dağ keçisi);Karadeniz bölgesinde Kaçkar Dağlarında yayılış gösterir.

Capreolus capreolus (karaca);Kuzey Anadolu bölgesinde yayılış gösterir.

Ovis anatolicus (yaban koyunu);Konya 'da koruma altında ve Doğu Anadolu bölgesinde görülüyor.

Canis lupus (kurt);yaygın bir yayılış alanı var.

Hyena hyena (sırtlan);Anadolu 'nun dağlarında tehdit altındadır.

Herpestes ichneumon (firavun faresi/sıçanı);Akdeniz bölgesinde çalılık alanlarda, Hatay da görülür.

Gazella gazella (dağ ceylanı);Hatay da görülmekte olup yaygın değildir.

küçük karnivorlar;

Martes foina (sansar)

Meles meles (porsuk)

Hystrix indica (fare)

Bu indikatörler de dikkat etmemiz gereken bir nokta vardır.Bu hayvanların cins isimleri altında bir kaç tane tür bulunmaktadır.Buda bize; bu hayvanların evrimsel süreçte yeterince gelişemediğini,alt gruplara _türlere_ bölünemediğini gösteriyor.Popülasyon bölünemeyip yeni tür oluşturamadığı için önemlidirler.Eğer homozigotluk yoğunsa genetik dar boğaza girme riski olan türlerdir.

Koruma biyolojisinde korumanın uygulanacağı yayılış alanı merkezlenir.Tüm Türkiye' de koruma yapmak çok zordur.Belli bir uygulama alanı seçilmelidir.Yayılış alanı dar ve geniş olarak ayrılır.Genişse milli park, yaban hayatı koruma alanı,doğa koruma alanı,tabiat parkı,sit alanı gibi isimlendirilerek o bölgede koruma yapılır.Dar alanlar zaten korunmaktadır.Günümüzde koruma alanlarında bile inşaat faaliyetleri bulunmaktadır.Biz bu alanlarda (koruma alanlarında) planlama yapmaya çalışıyoruz.

Koruma biyolojisi ve ekosistem yönetimi çalışmalarında elde edilen veriler 1/25000 ölçekli haritalara işlenir.Alandaki biyoçeşitliliği sembol ve renklerle gösteririz.Bu semboller sayesinde biyoçeşitliliği herkes anlayacak şekilde şematize edilmiş olunur ve biyoçeşitliliğe göre planlamalar geliştirilir.Antropojenik etkiye karşıya uygulanır ve ekosisteme en az zarar verecek şekilde planlanır